Soms moet je terug naar je oorsprong om vooruit te kunnen. Die gedachte schoot door mijn linker hersenhelft toen ik me realiseerde hoe natuurlijk en ontspannen het voelde om eindelijk weer met pen en papier aan de slag te gaan.
Als kind was tekenen en schilderen voor mij een uitlaadklep – een manier om alles wat ik meemaakte een plek te geven. Die creatieve vonk ben ik ergens onderweg kwijtgeraakt, totdat ik tijdens mijn eigen ontwikkeltrajecten weer in aanraking kwam met creatieve werkvormen. Het was als thuiskomen: mijn drukke gedachten kwamen tot rust en ik voelde weer die flow die ik als kind zo goed kende.
Deze herontdekking van mijn creatieve kant bracht me bij het boek ‘Coaching beyond words’ en het ‘Art in Coaching, Art in Practice‘ programma van Anna Sheather. Anna’s methode is eigenlijk heel simpel: ze gebruikt creatieve expressie als extra taal in coaching.
Expressie zonder woorden
Beeldtaal is al zo oud als de mensheid. Net zoals we praten, kunnen we ook tekenen, schilderen of collage’s maken om uit te drukken wat er in ons omgaat. Sterker nog: we konden al tekenen voordat we konden schrijven. Afgelopen zomer op vakantie in Noorwegen kwam ik dit mooie voorbeeld tegen.
Deze groep rotstekeningen in de Alta Fjord, vlak bij de poolcirkel, draagt de sporen van een nederzetting uit circa 4.200 tot 500 voor Christus. Tijdens deze periode verzamelden de bewoners van het gebied zich hier meerdere malen per jaar, waarschijnlijk om rituele ceremonies uit te voeren. De rotstekeningen zijn waarschijnlijk elementen in mythen en verhalen over werelden bewoond door mensen en geesten.
Het eerste alfabet zoals we dat nu kennen ontstond rond het jaar 2000 voor Christus in Fenicië, de streek die nu Libanon heet.
Laag voor laag ontdekken
Tijdens het Art in Coaching, Art in Practice programma gebruik je creatieve en kunstzinnige expressie als manier om dieper contact te maken met het onbewuste en wat in de psychologie wordt aangeduid als de ‘rechterhersenhelft’. Dit deel is bezig met gevoel, intuïtie en het grotere plaatje. Door jezelf creatief te uiten, geef je dit deel een stem. Dit helpt je om zaken die moeilijk in woorden te vatten zijn uit te drukken, te verdiepen en te onderzoeken.
De kracht van Anna’s aanpak zit in de combinatie van creativiteit en coaching. Het gaat er niet om hóe je iets maakt, maar welke betekenis en inzichten je in je creaties kan ontdekken. De coach stelt vragen die je helpen om je eigen werk te onderzoeken. Bijvoorbeeld over de kleuren die je hebt gebruikt, de vormen die je ziet of de plek waar je bepaalde dingen hebt neergezet op het papier. Door deze vragen kun je doordringen tot patronen en thema’s die eerst niet opvielen.
‘The Fives Stages of Coaching with Art‘ in een notendop
Anna Sheather, 2019 – developed from Liesl Silverstone’s 4 stages for images to emerge, Art Therapy – a person centred approach
1: Imaging
De methodiek begint met de ‘imaging’ fase. De coach begeleidt je in een mindfulnessoefening om zo te ontspannen en beelden te laten opkomen zonder daarover te oordelen. Dit helpt om de analytische linkerhersenhelft van je hersenen tot rust te brengen en ruimte te maken voor intuïtie en het onbewuste.
2: Creating
In deze fase laat je je creativiteit los en visualiseer je de opgekomen beelden met diverse kunstzinnige materialen. De coach moedigt vrije expressie aan zonder censuur of oordeel. Tijdens het maken observeert de coach jouw proces, de materiaalkeuze en de manier van werken, zonder daar betekenis aan te geven of te interpreteren.
3: Connecting
In deze fase verken je jouw eigen kunstwerk. De coach ondersteunt dit door observaties te delen en vragen te stellen, maar de betekenisgeving ligt volledig bij jou. Door deze open verkenning kan je verbinding maken tussen het beeld en je eigen innerlijke belevingswereld.
4: Coaching
De vierde fase is de eigenlijke coachingsfase waarin wordt gewerkt met wat er in stap 3 naar boven is gekomen. De nieuwe inzichten en thema’s worden verkend in relatie tot de oorspronkelijke coachingsvraag of -ontwikkeldoelen. Van daaruit kunnen concrete vervolgstappen worden geformuleerd.
5: Continuing discoveries
De laatste fase erkent dat het proces van inzichten en betekenis geven doorwerkt na de sessie. Na verloop van tijd kunnen de beelden nieuwe betekenislagen krijgen, worden patronen zichtbaar en kan jouw kunstwerk dienen als blijvend ankerpunt voor je persoonlijke ontwikkeling.
Lees meer: Anna Sheather, Coaching Beyond Words – Using Art to Deepen and Enrich Our Conversations
De kracht van beeldtaal
Wat mij het meest opviel tijdens het programma is dat zelfs de simpelste creaties zoveel kunnen vertellen. We oefenden veel met elkaar, en steeds weer zag ik hoe een vlugge tekening of schilderwerk heel veel los kon maken. In 15 tot 20 minuten maakten we ons kunstwerk. Daarna stelden we elkaar vragen vanuit onze rol als coach. Niet om het werk te beoordelen, maar om de maker zelf te laten ontdekken welke betekenis het eigen werk in zich had.
Het gekke is dat betekenis soms pas (veel) later komt. Je tekent iets en pas tijdens of na het gesprek erover ontdek je wat je creatie je vertelt. Het is alsof je onbewuste een eigen taal heeft gevonden. En door de juiste vragen te stellen, leer je die taal steeds beter begrijpen. Als coach vind ik het geweldig om dit proces te observeren. Om te zien hoe mensen door hun eigen creaties opeens dingen ontdekken en snappen die ze eerst niet zagen. Anna noemt dit ’the gift that keeps on giving’. Vaak zijn het deze kleine doorbraken die grote impact hebben.
Collage
Het uitknippen en opplakken van afbeeldingen of woorden uit tijdschriften en kranten is een laagdrempelige manier om aan de slag te gaan met je creatieve expressie.
‘Making marks’
Een goede manier om te starten met creatieve of kunstzinnige oefeningen is om gewoon eens wat eerste strepen op het papier te zetten en op deze manier je materialen beter te leren kennen.
Een zachte manier om dieper te gaan
In mijn praktijk gebruik ik creatieve oefeningen vooral om rust in het gesprek te brengen. Het helpt om even uit je hoofd te stappen. Door iets te tekenen of te maken, creëer je afstand tot je vraag of probleem. Het staat letterlijk op papier – je kunt ernaar kijken zonder erin vast te zitten of te verdrinken.
Wat me steeds weer raakt, is hoe verrast mensen zijn door wat ze maken. Gaandeweg ontstaat er iets dat precies lijkt te passen bij hun situatie. Door je creatief te uiten komen er vaak andere inzichten naar boven dan wanneer we er alleen over zouden praten. Het is net alsof je toegang krijgt tot een deel van jezelf dat je met woorden moeilijk kunt bereiken.
Voor coaches: begin klein, denk groot
Ben je als coach geïnteresseerd in deze aanpak? Lees dan het boek van Anna (of verken haar website: ART in coaching) en start klein! Vooral in een zakelijke omgeving, of wanneer mensen wat huiverig zijn voor creatieve werkvormen, is dat belangrijk. Een handige tip die ik kreeg: gebruik wat er al is. Denk aan post-its, whiteboards en stiften – spullen die op elk kantoor en in ieder gezin te vinden zijn. Ook daarmee kun je al verrassend veel doen. Ook hoef je niet altijd zelf dingen te maken. Werken met foto’s, ansichtkaarten of knipsels uit kranten of magazines is soms al genoeg om je te verbinden met de diepere lagen in jezelf waar woorden niet altijd toereikend zijn.
Het gebruiken van kunst in coaching is voor mij een extra gereedschap in mijn rugzak. Het helpt enorm wanneer iemand vastloopt en we even een andere aanpak nodig hebben. Door iets te maken in plaats van er alleen over te praten, zie je vaak nieuwe mogelijkheden. Natuurlijk moet deze manier van werken wel passen bij je cliënt en bij de vraag waar jullie aan werken. Maar juist door klein te beginnen, bijvoorbeeld met een simpele schets op een post-it, kun je samen ontdekken wat werkt. Want uiteindelijk gaat het niet om het maken van iets moois (juist lelijke beelden kunnen heel informatief zijn!). Het gaat erom dat we door onszelf creatief te uiten we dingen kunnen uitdrukken die we met woorden niet kunnen zeggen. Dat is de kracht van Art in Coaching, Art in Practice.